Trump 2.0 và chiến tranh thương mại: thuế quan Việt-Mỹ (Bài 7)

Ngày 2/7/2025 Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump thông báo ngắn gọn trên mạng xã hội Truth Social rằng Việt-Mỹ thỏa thuận để Hoa Kỳ áp thuế 20% lên hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam và 40% trên hàng hóa trung chuyển qua Việt Nam; ngược lại Việt Nam đánh thuế 0% vào hàng hóa mua của Mỹ.  

Trước hết ước tính vài con số sơ bộ cho dễ hình dung. Năm 2024 Mỹ nhập khẩu từ Việt Nam $136 tỷ USD, trong số đó cố vấn thương mại Peter Navarro ước tính 30% là hàng hóa trung chuyển bắt nguồn từ Trung Quốc. Giả sử năm 2025 Mỹ cũng mua $136 tỷ USD từ Việt Nam thì 70% sẽ bị đánh thuế 20% tức 19 tỷ USD và 30% chịu thuế 40% hay 16 tỷ USD. Tổng cộng Hoa Kỳ sẽ thu 35 tỷ USD vào ngân sách.

Hiện Mỹ thu nhập thuế quan 20 tỷ USD mỗi tháng 4 và 5 năm 2025 với mức áp thuế 10% đánh đồng đều lên mọi đối tác thương mại. Bộ Thương Mại Hoa Kỳ dự trù con số này sẽ tăng lên đến 40 tỷ USD mỗi tháng tức là trùng hợp với mức thuế quan 20% nếu áp dụng cho cả Việt Nam và những nước còn lại. Tính gọn mỗi năm Mỹ sẽ thu vào khoảng 400 tỷ USD, 10 năm là 4000 tỷ USD. Tổng thống Trump lại vừa ký ngân sách hôm 7/4/2025 giảm thuế 4000 tỷ USD trong 10 năm – bù qua sớt lại chắc là ông Trump dự tính dùng hàng rào thuế quan bù đắp cho thiếu hụt ngân sách do giảm thuế.

Một điều đáng ghi nhận là thuế nhập khẩu của Hoa Kỳ do doanh nghiệp Mỹ (như Amazon, Costco, Walmart,…) trả khi nhập cảnh hàng hóa chớ không phải do nhà sản xuất Việt Nam trả lúc xuất cảng sản phẩm. Thuế nhập khẩu tăng khiến phí tổn tăng nên công ty Mỹ sẽ tăng giá hàng hóa. Lạm phát tăng khiến sức mua của dân chúng Hoa Kỳ  giảm. Hàng sản xuất từ Việt Nam bán không chạy đành chịu xuống giá để bán qua Mỹ, nhờ vậy Hoa Kỳ không bị lạm phát. Đây là “đòn độc” của Trump vì ông cho rằng Hoa Kỳ là nước tiêu thụ lớn nhất nên có ưu thế ép giá hàng hóa lên các đối tác thương mại một cách gián tiếp nhờ thuế quan.

Cho đến giờ này lạm phát (tức là giá cả hàng hóa) ở Hoa Kỳ không tăng cho nên không biết các nhà sản xuất Việt Nam và quốc tế có đã hạ giá hay không? Giá cả hàng hóa lại tùy thuộc vào chi phí vận chuyển; tiền chi xăng dầu giảm từ khi Trump lên làm tổng thống nên áp lực lạm phát cũng xuống thấp. Trump còn tính ngay nếu hàng hóa có lên giá nhưng thu nhập dân chúng tăng nhờ giảm thuế thu nhập thì sức mua của dân Mỹ cũng không bị thiệt hại.

Thế kẹt của Việt Nam là 30% GDP lệ thuộc vào xuất khẩu sang Hoa Kỳ - không bán cho Mỹ chẳng biết bán cho ai lượng hàng khổng lồ này! Cho nên Việt Nam chấp nhận thua thiệt trong khi cố vấn kinh tế Stephen Miran hoan nghênh kết quả thương lượng vô cùng thuận lợi một chiều cho Mỹ (extremely one-sided). Nhưng Việt Nam nhanh nhẹn thức thời nên sớm chấp nhận mức thuế 20% để giữ hòa khí với Trump trong lúc Trump dọa áp thuế Lào và Miến Điện 40%, Thái Lan và Kampuchea 36%, Indonesia 32%, Mã Lai 25% - cho nên Việt Nam hiện khôn khéo nổi bật nhất so với các đối thủ cạnh tranh trong khu vực Đông Nam Á.

Doanh nghiệp Trung Quốc thở phào nhẹ nhõm vì mức thuế cho Việt Nam chỉ là 20% thay vì 40% như Trump hù dọa trước đây. Doanh nhân Trung Quốc hoặc chuẩn bị đầu tư sản xuất ở Việt Nam (và mang theo công nhân Tàu vào Việt Nam) hoặc sẽ cùng Việt Nam tìm cách luồn lách trung chuyển hàng hóa mà không bị đánh thuế 40%, cho dù Trump từng cảnh giác Việt-Tàu hợp bàn tìm cách chơi xỏ nước Mỹ.

Thỏa thuận mậu dịch sơ bộ không có nhiều chi tiết nên không rõ Mỹ sẽ phân biệt thế nào là hàng hóa trung chuyển vào Việt Nam: hàng dán nhãn, hàng lắp ráp, hay hàng chứa phần lớn bộ phận từ Trung Quốc. Một điều Việt Nam có thể trông cậy là chính Trump cũng cần nhập cảng hàng hóa giá rẻ để tránh lạm phát trong nước nên có thể dễ dãi lơ là đối với Việt Nam về nội dung hàng hóa trung chuyển. Cho nên Việt Nam nhường cho Trump mạnh dạn la to chiến thắng (one-side win) trong chính trường Hoa Kỳ mà nhẹ tay đánh khẻ lên mậu dịch song phương giúp đôi bên Việt-Mỹ cùng có lợi (win-win)! Có thể vì vậy mà Trung Quốc không phản ứng mạnh cho dù thỏa ước Việt-Mỹ đụng chạm đến quyền lợi Trung Quốc.

Còn nhiều ẩn số khó biết.

Mỹ áp thuế Việt Nam 20% có gồm 10% thuế quan hiện thời hay chưa, bằng không thì tổng thuế quan sẽ lên đến 30%.

Thỏa thuận thương mại Trump-Tô Lâm không nhắc đến Việt mua thêm hàng hóa Hoa Kỳ để bù đắp chênh lệch cán cân thương mại. Mỹ cần hỗ trợ Boeing nên Việt Nam mua Boeing để chiều lòng Hoa Kỳ - nhưng chắc lần này không dám hứa lèo như vào cuối nhiệm kỳ Trump 1.0 vì Trump 2.0 còn kéo dài gần 4 năm sắp tới. Mỹ cần bán nông phẩm do mặt hàng này bị Trung Quốc ngăn chận thuế quan, nhưng không biết nông phẩm bán sang Việt Nam được bao nhiêu vì giá lương thực tại Việt Nam rất rẻ so với quốc tế. Mỹ còn muốn bán thêm than đá, khí đốt, lò điện nguyên tử và vũ khí quốc phòng. Phía Việt Nam muốn mua chip điện toán đời mới dùng trong AI nhưng Hoa Kỳ còn lo Việt Nam trung chuyển công nghệ ngược chiều bán lại cho Tàu.

Thỏa thuận thương mại Trump-Tô Lâm không nhắc đến Việt Nam thao túng ngoại tệ. VND nhờ cột vào USD trong lúc USD mất giá 10% giúp Việt Nam tăng lợi thế xuất cảng sang Âu Châu, Nhật Bản, v.v…

Hàng hóa Việt Nam nhập cảng từ Mỹ sẽ bị đánh thuế 0%. Như vậy các hãng hàng không Việt Nam mua máy bay Boeing sẽ rẻ hơn Airbus làm thiệt hại cho Âu Châu? Xe Toyota sản xuất ở Mỹ bán về Việt Nam sẽ rẻ hơn xe Toyota làm bên Nhật?

Liệu công ty sản xuất Việt Nam chịu hạ giá bán hàng hóa cho Mỹ mà lại giữ nguyên giá bán hàng cao hơn cho Âu Châu, Nhật Bản? 

Cho nên kết quả của thuế quan phải chờ đến cuối năm để thấy con số thống kê thì mới bớt mù mờ!

 

Trump 2.0 và chiến tranh thương mại Mỹ-Trung: 100 ngày đầu tiên của Trump (Bài 6)

Ông Trump làm Tổng Thống chỉ hơn 100 ngày nhưng thế giới hoảng loạn. Ngay cả nhiều người ủng hộ Trump cũng không biết ông Trump đánh võ khùng hay ông Trump khùng! Người viết suốt 3 tháng không thể nào chạy kịp ông Trump do vừa hạ bút lại thêm tin mới nóng bỏng đau tim hơn. Nhưng nay quá hạn 100 ngày: thị trường chứng khoán Mỹ trở lại ngang điểm so với 4/02/2025 khi ông Trump tuyên bố Ngày Giải Phóng (Liberation Day) áp thuế khủng khiến thế giới nghẹt thở; đồng đô-la ổn định dù vẫn còn sụt giá gần 10%; Elon Musk rút về với Tesla; Mỹ-Tàu rụt rịt đàm phán thương mại; Hoa Kỳ ký hiệp định thương mại đầu tiên với Anh; nên tạm xem đây là lúc tổng kết hiệp đầu cho dù biết rằng với ông Trump không thể nào lường trước được tương lai.

Trước hết nên tìm hiểu bối cảnh tổng quát trong đó có ba độc chiêu ông Trump đang thực hiện cho dù không ầm ĩ như chiến tranh thương mại:

1. Giá xăng dầu ở Mỹ hạ thấp trên dưới 2 USD mỗi gallon giảm áp lực lạm phát. Giá nhiên liệu rẻ thu hút công ty đầu tư vào Hoa Kỳ.

2. DOGE đã hay sẽ cắt giảm khoảng 250 ngàn công chức liên bang (12% trên tổng số 2.4 triệu). Bên cạnh việc tiết kiệm ngân sách nhà nước 1 ngàn tỷ USD (con số hiện chỉ đạt 160 tỷ USD) còn mục tiêu thứ nhì - ít được bàn nhưng quan trọng – là cắt giảm nhân sự để giảm nhẹ guồng máy thư lại hành chánh (bureaucracy) và giám sát doanh nghiệp (regulations, như các quy định tốn kém về môi trường, an toàn, v.v… ) nhằm tạo điều kiện dễ dãi cho công ty đầu tư vào Hoa Kỳ.

3. Một trọng điểm 100 ngày sắp tới là thúc đẩy Quốc Hội bỏ phiếu thông qua luật giảm thuế. Thuế thu nhập thấp giúp các gia đình có thêm tiền chi tiêu nếu vật giá gia tăng. Thuế doanh nghiệp giảm nhằm khuyến khích công ty đầu tư vào Mỹ.

Cho nên cả 3 chiêu thức hạ giá nhiên liệu, cắt giám sát và giảm thuế đều là củ cà-rốt dụ dỗ công ty doanh nghiệp đầu tư ở Mỹ.

Ngược lại búa tạ là thái độ bất nhất của Trump có thể áp thuế nhập khẩu lên một nước đối tác bất cứ lúc nào. Cho dù đàm phán thương mại có thành công hay không thì ai cũng phập phồng không biết liệu Trump có sẽ xóa bỏ thỏa thuận như đã từng làm với Iran (hiệp ước về nguyên tử), Mexico và Canada (NAFTA 2). Điều này khiến các công ty quốc tế dù là Tàu, Mỹ hay Âu Châu bối rối do đầu tư vào Việt Nam, Mexico, Canada…không biết liệu ông Trump có xé thỏa ước trong 1-2 năm tới đây đòi áp thuế. Cho nên an toàn nhất vẫn là đầu tư ở Mỹ sẽ không bao giờ bị đánh thuế. Ông Trump khoe trong 100 ngày đã lôi kéo được 9 ngàn tỷ USD đầu tư vào Hoa Kỳ nhưng tin tức hỏa mù vì báo chí lề phải (mainstream media) cho rằng con số thật sự thấp hơn nhiều lần.

Cứ tạm cho là ông Trump đánh võ khùng chớ không phải ông Trump khùng nhưng người tính vẫn không bằng trời tính. Nhiều áng mây mù nào đang chờ che phủ nền kinh tế Mỹ, và sấm sét cuồng phong không biết lại nổi lên lúc nào:

1. Hàng hóa khan hiếm và giá cả tăng vọt trong những tuần lễ sắp tới vì mức thuế 145% lên hàng hóa Trung Quốc. Mỗi người dân Mỹ hiện có 15-50 đôi giày, 50-100 áo thun…chật nhà cho nên bớt tiêu xài cũng không sao nhưng báo chí Mỹ sẽ la làng cho rằng thiệt hại cho người tiêu dùng khiến lạm phát tăng vọt. 

2. Áp lực lạm phát vẫn rất cao do chưa biết kết quả đàm phán mậu dịch sẽ như thế nào, cho nên Ngân Hàng Trung Ương dù bị ông Trump chửi rủa công khai vẫn không dám hạ lãi suất cho dù NHTƯ Nhật-Tàu đều giảm phân lời để cứu trợ nền kinh tế. 

3. Nếu đàm phán không kết quả thì đồng USD lại mất giá do kinh tế và chính trị Mỹ bấp bênh còn thế giới không biết gởi  tiền ở đâu cho an toàn. Trước đây mỗi lần khủng hoảng thế giới tích lũy USD - thí dụ ở Việt Nam chỉ đổi tiền mua USD mà rất ít người nhận thu mua Nhân Dân Tệ, Euro, Yen, v.v…- nay chính Mỹ vừa tạo khủng hoảng kinh tế vừa bất ổn chính trị nên các nước không biết tồn trữ tiền quốc gia nào. USD mất giá khiến Euro, Yen tăng giá làm hàng hóa xuất cảng từ Âu Châu và Nhật Bản khó bán. USD mất giá nên mua nợ công nước Mỹ và đầu tư vào Mỹ bị lỗ. Các mối tương quan chằng chịt về tiền tệ cần riêng một bài viết để tìm hiểu.

4. Ngay cả nếu ông Trump kềm hãm lạm phát, thu hút đầu tư, đạt được nhiều thỏa ước mậu dịch tốt, thúc đẩy kinh tế Hoa Kỳ tăng trưởng đồng thời cắt giảm thâm thủng ngân sách và mậu dịch nhưng Hoa Kỳ tổn hại lâu dài về chính trị do mất lòng tin nơi các nước đồng minh trên thế giới. Nhưng đối với ông Trump thì uy tín không quan trọng so với Mỹ ngu nên bị các nước vừa bốc thơm vừa móc túi.

Việt Nam trước đây đòi Biden công nhận kinh tế thị trường còn ngược lại dọa tổn hại đến bang giao hai nước - tức là Việt Nam hăm nghiêng theo Tàu nếu không được Hoa Kỳ chiều chuộng. Lúc Trump lên làm Tổng Thống tấn công Mexico và Canada thì Việt Nam hồi hộp nhưng thở phào nhẹ nhõm nhờ không bị mang lên bảng phong thần dù đi hai hàng giữa Mỹ-Trung.  Đến lúc bị Trump bất ngờ đánh thuế 45% khiến Việt Nam choáng váng, Tô Lâm nhanh chóng gọi điện thoại được Trump khen khôn ngoan biết đàm phán. Tô Lâm sau đó lại tiếp đón Tập Cận Bình rồi mời quân đội Trung Quốc diễn hành nên Hoa Kỳ ngăn cấm nhân viên ngoại giao tham dự buổi lễ 30/4. Trump nhận xét một câu như sét đánh “Việt-Tàu hợp bàn tìm cách chơi xỏ nước Mỹ.” Cho nên lần này Việt Nam vừa đàm vừa run về thỏa ước mậu dịch với Hoa Kỳ.

Theo tình tình trốn, trốn tình tình theo. Ông Trump là doanh gia câu được bà Melanie nên kinh nghiệm đầy mình. 

Trước đây nếu Mỹ tuyên bố áp thuế 10% sẽ khiến thị trường hoảng loạn. Nay Trump gia hạn các mức thuế khủng 10%-60% trong khi vẫn áp dụng thuế nền 10% thị trường lại thở phào và trở về mức điểm ngày 4/02 vì đoán rằng thuế nhập khẩu cuối cùng sẽ khoảng 15-20% - tuy nặng nề nhưng không đến mức làm sụp đổ mậu dịch toàn cầu. Ông Trump còn làm Tổng Thống nên vui ngày nào được ngày nấy.

Trump 2.0 và chiến tranh thương mại Mỹ-Trung: EU, Mexico và Việt Nam (Bài 5)

EU, Mexico và Việt Nam tuy không là đối thủ địa chính trị của Hoa Kỳ nhưng vẫn được phe Trump liệt kê vào bản phong thần vì đứng sau Trung Quốc với thặng dư mậu dịch hạng thứ 2, 3 và 4 đối với Mỹ.

Khối EU

Trong 3 nền kinh tế lớn thì lục địa già Âu Châu rất lúng túng nếu chiến tranh thương mại xảy ra. Kinh tế khu vực èo uột, nền an ninh bị đe dọa, chính trị lung lay trong nội bộ nhiều nước lớn và chia rẽ giữa các nước trong khối. Âu Châu bị tấn công tới tấp từ nhiều phía mà không tìm ra được tiếng nói chung đoàn kết để đáp trả áp lực từ Nga, Tàu, Trump và Elon Musk.

Trước hết về chính trị. Trong hai nước quan trọng nhất của EU thì thủ tướng Đức Olag Sholz và tổng thống Pháp Macron đều bị bất tín nhiệm trong nội bộ nên không đủ tư thế đại diện cho Âu Châu đối thoại với Trump và Tập. Nhiều chính quyền tả và trung tả của Âu Châu lung lay trước sự trổi dậy của trào lưu dân tộc cánh hữu khởi đầu tư chính sách di dân bừa bãi, đạo đức suy đồi (LGBTQIA) và kinh tế èo uột. Âu Châu mệt mỏi với chiến tranh Ukraine nên chia thành 3 khu vực: các nước cận Nga (vùng Baltic, Bắc và Đông Âu) lo sợ ý đồ bành trướng của Putin; vùng Trung Âu (Hungary, Slovakia) thân thiện với Nga; Tây Âu chuyên đánh võ mồm nên miễn cưỡng tăng ngân sách quốc phòng lên gần 2% theo như cam kết với NATO.

Đối với Trump thì mậu dịch là một góc cạnh trong địa chính trị toàn cầu nên dùng hàng rào thuế quan áp lực Âu Châu nay tăng quốc phòng lên 3-5% GDP; cắt giảm thâm thủng mậu dịch bằng cách mua vũ khí và khí đốt của Mỹ; chấm dứt nạn quấy nhiễu (harassment) công ty Hoa Kỳ như Apple, Google, Tesla và X (cho dù ông chủ X và nhà tỷ phú Elon Musk dùng X để tấn công tới tấp các chính quyền cánh tả và trung tả để ủng hộ cánh hữu dân tộc); gần đây nhất là Trump đe dọa đánh thuế Đan Mạch 100% nếu không chịu bán đảo Greenland do vị thế an ninh cốt lõi đối với Hoa Kỳ. 

Lục địa già Âu Châu chạy đua không kịp với Mỹ và Tàu về trí tuệ nhân tạo, công nghệ sản xuất chip điện tử đời mới (cho dù có AMSL ở Hòa Lan và ARM bên Anh), công nghệ xanh (điện gió, điện mặt trời, bình điện, xe hơi điện), thương mại điện tử (Amazon, Alibaba, Tencent,…), mạng xã hội (Google, Facebook, Tiktok, X) và công nghệ 5G (Apple, Huawei). GDP nước Đức không tăng trưởng trong suốt 2 năm do giá năng lượng cao và đầu tư trong nước thấp nên các công ty sản xuất xe hơi khổng lồ như Volkswagen và Bosch rụt rịt sa thải nhân viên trong nước. Kinh tế nước Pháp tăng trưởng chậm dưới 1% trong khi nợ công nhảy vọt lên 112% GDP tức là cao hơn các nước Nam Âu trong lần khủng hoảng đồng Euro năm 2009-10, nhưng nếu Pháp cắt ngân sách để giảm nợ công sẽ khiến nền kinh tế thêm trì trệ.

Nhìn chung, lục địa già Âu Châu nếu không thúc đẩy đầu tư, cắt giảm an sinh xã hội và giảm nhẹ giám sát nhà nước để đầu tư trẻ trung hóa thì mỗi ngày càng bị Mỹ-Tàu bỏ xa, còn tăng ngân sách thì đụng đến mức trần nợ công do khu vực đồng Euro quy định.

Các công ty Âu Châu buôn bán lệ thuộc vào thị trường Trung Quốc cho nên EU không dám dựng hàng rào thuế quan ngăn chận hàng Tàu xâm nhập do sợ bị Bắc Kinh trả đũa. Âu châu lo sợ Trung Quốc gián tiếp yểm trợ cho Nga trong chiến tranh Ukraine nhưng không dám lớn tiếng phản đối. Nhiều công ty Âu Châu lại muốn dọn sang Mỹ do (1) giá nhiên liệu rẻ, (2) Trump sẽ giảm thuế doanh nghiệp và cắt nạn hành chính quấy nhiễu, (3) tránh hàng rào thuế quan của Trump khiến khối EU lo ngại tình trạng phi công nghiệp hóa (de-industrialization) của lục địa già.

Gương mặt sáng đẹp hiện thời ở Âu Châu là bà thủ tướng Ý Giorgia Melanie vốn được cả Trump và Elon Musk khen ngợi do lập trường dân tộc cánh hữu (chống di dân bất hợp pháp và đổi giống) nên EU hy vọng bà sẽ làm nhịp cầu đến tòa Bạch Ốc nhằm tránh chiến tranh thương mại và thuyết phục Mỹ không bỏ rơi Ukraine.

Mexico

Hai nền kinh tế của Mỹ và Mexico buộc chặt vào nhau, nhưng hiện có 4 vấn đề Trump cần giải quyết trong lúc tái thương thuyết thỏa ước thương mại NAFTA năm 2026:

1. Mexico là cửa ngõ của di dân lậu vào Hoa Kỳ nên Trump đe dọa tăng thuế 25% nếu Mexico không kiểm soát vùng biên giới. Mexico đang cấp bách đáp ứng điều này trước khi Trump nhậm chức để tránh khủng hoảng không xảy ra. 

2. Trung Quốc đầu tư xây cất hãng xưởng vào Mexico để bán hàng hóa vào Hoa Kỳ, Trung và Nam Mỹ. Trump có thể giới hạn Mexico trở thành trạm đầu tư của Trung Quốc bằng đánh thuế theo % hàng hóa lắp ráp ở Mexico nhưng chứa đầy cơ phận từ Hoa Lục. 

3. Công nhân Mỹ lo sợ mất việc vì Mexico nên Trump dùng hàng rào thuế quan thúc giục các công ty Âu-Mỹ-Nhật-Hàn đầu tư vào Hoa Kỳ. Trump cắt giảm thuế doanh nghiệp, đơn giản hóa thủ tục hành chính rườm rà và tăng sản xuất nhiên liệu để giá điện hạ thấp nhằm thu hút tư bản xây cất hãng xưởng ở Hoa Kỳ. 

4. Giá nông phẩm sản xuất từ Mexico trực tiếp ảnh hưởng lên túi tiền của dân Mỹ. Nếu Trump khó lòng tăng thuế nông phẩm do bài học từ đảng Dân Chủ thua năm 2024 bởi lạm phát tăng nhanh dưới thời Biden. Trái lại Trump sẽ đòi Mexico mua thêm đậu nành, thịt bò…từ Hoa Kỳ để đáp các tiểu bang nông nghiệp vốn bỏ phiếu cho Trump.    

Việt Nam 

Việt Nam chưa bị Trump trực tiếp chĩa mũi dùi như trường hợp EU và Mexico. Tuy nhiên con trai và cố vấn thân cận Eric Trump đã gọi Việt Nam “lừa đảo” nước Mỹ; cố vấn cao cấp về thương mại Peter Navarro liệt kê Việt Nam vào danh sách các nước cần bị đánh thuế để cải sửa thâm thủng mậu dịch.

Việt Nam dùng vị trí chiến lược trong vùng Đông Nam Á để làm mồi nhử Hoa Kỳ đầu tư và mở cửa thị trường tiêu thụ cho dù Việt Nam nhận làm nước trung chuyển hàng hóa Trung Quốc trốn thuế của Trump. Biden ve vãn Hà Nội nên ký kết quan hệ chiến lược toàn diện mặc dù biển Đông được liệt kê vào cuối bản cho thấy Hà Nội lo sợ phật lòng Bắc Kinh hơn hài lòng Hoa Kỳ.

Trump mang dòng máu thương gia đổi chác (transactional) nên có thể sẽ thương lượng đòi những nhân nhượng cụ thể từ phía Việt Nam liên quan đến an ninh biển Đông nếu muốn tiếp tục cán cân mậu dịch, thí dụ sử dụng Cam Ranh, hay tăng chi phí quốc phòng mua vũ khí Hoa Kỳ. Bù lại Trump có thể chấp nhận phần nào Việt Nam làm trạm trung chuyển cho Trung Quốc vì Hoa Kỳ cần mua hàng giá rẻ để vật giá ở Mỹ không tăng vọt. Trump có thể tăng thuế trên các mặt hàng dán nhãn Việt Nam nhưng nguồn gốc từ Trung Quốc, hay ngược lại Trump cũng có thể đánh thuế diện rộng đối với Việt Nam 65% ngang hàng với Trung Quốc do báo chí Mỹ nhận xét Việt Nam ít khả năng trả đủa Hoa Kỳ. Việt Nam dù hứa hẹn mua máy bay dân sự Boeing, máy bay quân sự Lockheed, đậu nành, thịt gà, than đá từ Mỹ thì lượng hàng mua vào không bù đắp được với thâm thủng mậu dịch từ phía Hoa Kỳ nay lên đến 102 tỷ USD. Hà Nội cũng không dám hứa lèo vì nhiệm kỳ lần này của Trump sẽ kéo dài cho đến năm 2029.

Bài 6 sẽ bàn về chiến tranh thương mại từ phía Mỹ.

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Trump 2.0 và chiến tranh thương mại Mỹ-Trung: phía Trung Quốc (Bài 4)

Bài này viết về Trung Quốc vốn là đối tác hàng đầu của Mỹ với cán cân mua bán chênh lệch 279 tỷ USD. Trump đe dọa đánh thuế 60% lên các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Hai nền kinh tế lớn nhất thế giới Mỹ-Trung lệ thuộc và buộc chặt vào nhau (người Mỹ gọi là joined at the hips) nên chiến tranh thương mại xảy ra giữa hai nước này đang làm thay đổi mậu dịch toàn cầu.

Bên phía Hoa Kỳ và Trung Quốc hiện có hai luồng dư luận trái chiều: người Tàu cho rằng Tập Cận Bình đã quá vội vã thách thức Hoa Kỳ trong khi Trung Quốc chưa đủ mạnh; dân Mỹ lại đánh giá Hoa Kỳ chậm trễ nên đánh mất cơ hội chận đứng đà tiến lên của Trung Quốc. 

Riêng trong chiến tranh mậu dịch phía Mỹ lại còn thêm 2 ý kiến: một bên cho rằng chính sách ngoại thương dù là “vườn hẹp, rào cao” thời Biden hay hàng rào thuế quan của Trump cũng đều không chận đứng được các công ty Tàu luồn lách cửa sau nên kết quả chỉ có dân Mỹ chịu thiệt thòi do giá cả hàng tiêu dùng tăng, chênh lệch mậu dịch không giảm mà ngành sản xuất trong nước cũng không lên; phe còn lại đánh giá chiến tranh mậu dịch xảy ra trong lúc này là thời cơ thuận tiện vì nền kinh tế Trung Quốc đang èo uột nhất kể từ thập niên 1990 cho đến nay.

Trung Quốc hiện đang rơi vào suy thoái do khủng hoảng địa ốc cùng các khoảng nợ khổng lồ và mờ ám ở những địa phương. Giá nhà tụt dốc trong khi tài sản của dân Tàu đầu tư 80% vào địa ốc nên dân chúng không dám tiêu xài. Dân số giảm khiến mãi lực kém. Tập Cận Bình chủ trương kích cung thay vì kích cầu để phục hồi nền kinh tế. Tiêu thụ nội địa sụt giảm nên kinh tế Trung Quốc càng lệ thuộc vào xuất khẩu. Nếu chiến tranh mậu dịch xảy ra ước tính GDP Trung Quốc sẽ rơi thêm 1.5-2% so với tăng trưởng hiện thời là 5% (nhiều người cho rằng tăng trưởng thực chỉ 2-3% hay ngay cả số âm.)

Hàng hóa ứ đọng không bán sang Mỹ thì phải đổ dồn sang EU và khối các nước phương Nam (Global South). Kinh tế EU lại đang èo uột, EU và các nước đang phát triển lo sợ hàng Trung Quốc phá giá giết chết doanh nghiệp nội địa nên sẽ phải dựng hàng rào thương mại hay thuế quan ngăn chận - trường hợp gần đây khi hàng Temu không được thông quan vào Việt Nam là thí dụ điển hình. Nhiều nước không những lo trả đũa Trump mà còn phải chận đứng hàng Trung Quốc tạo căng thẳng với cả Tàu lẫn Mỹ khiến nền mậu dịch toàn cầu chịu nhiều áp lực. Nước nào đi hai hàng đều loạng choạng vì cứ phải chàng hãng ngày càng xa. 

Nền kinh tế Trung Quốc yếu kém không có nghĩa là Trung Quốc kém nguy hiểm. Bắc Kinh bắn loạt đạn đầu tiên trả đũa bằng cách phong tỏa xuất cảng đất hiếm sang Hoa Kỳ, theo dõi Nvidia và đặt 10 công ty Mỹ liên hệ đến quốc phòng vào danh sách đối tác không đáng tin cậy (unreliable entity list) gồm Boeing, Raytheon, Lockheed Martin…)

Dân Tàu không tiêu xài mà gửi tiền vào ngân hàng giúp cho thị trường tài chính Trung Quốc không thiếu vốn cho dù gánh nhiều nợ xấu. Nhờ vậy mà khủng hoảng nhà đất Trung Quốc không lây lan kiểu Mỹ 2007-08. Tiết kiệm của dân Tàu lên đến 43% GDP (trong lúc tiết kiệm ở Mỹ là 19% GDP) cho nên thị trường tài chính bên Tàu mỗi năm thu vào 8000 tỷ USD - một con số không thể tưởng tượng nổi. Trước đây các địa phương đầu tư vào ngành nhà đất nên địa ốc chiếm đến 30% GDP Trung Quốc (so với 20% bên Mỹ); nay không xây cất nhà và đô thị thì Bắc Kinh chuyển hướng đầu tư vào công nghệ tiên tiến của thế kỷ 21 - tức là chính sách của Tập Cận Bình chú trọng kích cung thay vì kích cầu.

Bắc Kinh huy động đầu tư vào đất hiếm, năng lượng xanh, xe hơi điện, sản xuất chip điện toán và trí tuệ nhân tạo. Trung Quốc hiện chiếm ưu thế áp đảo về sản xuất đất hiếm, pin điện, điện gió và mặt trời đủ sức phong tỏa hay bán phá giá giết chết cạnh tranh từ Tây Phương. Xe hơi điện và 5G (Huawei) bị ngăn chận không cho vào Âu-Mỹ thì bán sang Nga, Đông Nam Á, Trung Đông, Phi Châu và Nam Mỹ. Các nước đang phát triển lại đang cần những sản phẩm loại này với giá rẻ và phẩm chất thích hợp cho túi tiền dân chúng (thí dụ xe điện chỉ cần chạy 150km thay vì 600km bên Mỹ nên bình điện nhỏ và rẻ) nên Trung Quốc là nhà cung cấp lý tưởng - chỉ một điều là các nước phương Nam sau đó không đủ khả năng phát triển công ty nội địa cạnh tranh với hàng Trung Quốc. 

Trung Quốc ăn cắp công nghệ và đào tạo kỹ sư đuổi theo ráo riết Hoa Kỳ và TSMC Đài Loan trong ngành sản xuất chip điện toán đời mới (7nm-2nm) dùng trong trí tuệ nhân tạo và điện thoại cầm tay. Bắc Kinh lại đầu tư thêm 300 tỷ USD để sản xuất chip điện toán đời cũ nhưng cần thiết và thông dụng trong xe hơi, tivi, tủ lạnh, microwave, laptop…Dự trù trong 2-3 năm nửa chip từ Trung Quốc sẽ tràn ngập và bán phá giá thị trường so với Âu-Mỹ-Nhật. Xe hơi, tivi, tủ lạnh, microware, laptop… lại sản xuất từ Trung Quốc tạo ra thế mạnh liên kết trong dây chuyền sản xuất. Trung Quốc đang trở thành nền kinh tế “trọn gói” sản xuất đủ loại mặt hàng mà ít lệ thuộc vào chuỗi cung ứng từ nước ngoài bởi vì chuỗi cung ứng trong nước cung cấp gần đủ các bộ phận từ rẻ tiền như dây điện cho đến tinh vi như chip điện toán và các nhà máy sản xuất tối tân. 

Cựu tổng giám đốc tập đoàn Google ông Eric Schmidt vào tháng 11/2024 đã phát biểu chấn động là Trung Quốc đang đuổi kịp Hoa Kỳ trong ngành trí tuệ nhân tạo. Trí tuệ nhân tạo của Mỹ ứng dụng trong mô hình ngôn ngữ lớn (Large Language Model hay LLM) theo kiểu ChatGPT, còn ở Trung Quốc ứng dụng vào sản xuất và nhận dạng an ninh. Nhờ vậy mà các nhà máy sản xuất xe hơi điện của Trung Quốc giờ này đe dọa công ty Âu-Mỹ-Nhật. Tổng giám đốc Tesla ông Elon Musk 13 năm trước chế nhạo xe hơi BYD, nay nhìn nhận xe hơi điện Trung Quốc đủ sức cạnh tranh ra thế giới và sẽ giết chết các công ty Tây Phương nếu không bị ngăn chận bởi hàng rào mậu dịch. 

Hàng hóa của Tàu bị Trump chận đánh thuế nên luồn lách sang các nước phương Nam để trốn thuế bán sang Mỹ. Cho nên chính sách giảm thiểu rủi ro (derisking) của Biden bằng cách đa phương hóa chuỗi cung ứng sang các nước như Mexico hay Việt Nam chưa chắc đã có hiệu quả vì gốc ngọn vẫn từ Trung Quốc. Nhờ 300-500 triệu người gốc Tàu có mặt trên khắp thế giới nên Bắc Kinh lúc nào cũng tìm ra ngõ ngách chống phong tỏa hay trốn thuế, nhu cầu đa phương hóa chuỗi cung ứng toàn cầu của Mỹ lại tạo cơ hội cho Trung Quốc nới rộng vòng tay bạch tuộc siết chặt nhiều nước phương Nam như Mexico và Việt Nam vào quỹ đạo kinh tế của Bắc Kinh.

Biden ve vãn đồng minh và các nước phương Nam nên không ngăn chận những ngỏ luồn lách này. Trái lại Trump dọa tăng thuế 60% đối với Trung Quốc và 20% đối với các nước còn lại, riêng hai nước Mexico và Việt Nam là hai trạm trung chuyển hàng đầu có thể bị thuế cao hơn. 

Cho nên giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc mỗi bên đều có thế mạnh hay yếu. Trung Quốc cho rằng điều đình với Trump dễ hơn so với Biden vì Trump gốc thương mại nên biết đổi chác linh hoạt (transactional) thay vì ngoan cố giáo điều (dogmatic). Chiến tranh mậu dịch thắng thua không những nhờ vào đòn phép, nội lực mà còn giữa ý chí của Trump và Tập bên nào lì lợm chịu đòn nhiều hơn. Trump và Tập lại cứng đầu và đầy tự tin không ai kém ai.  

Bài tới sẽ bàn về 3 đối tác còn lại mà Hoa Kỳ đang thâm thủng mậu dịch nhiều nhất chỉ sau Trung Quốc: EU (208 tỷ USD) , Mexico (152) và Việt Nam (104).

Trump 2.0 và chiến tranh thương mại Mỹ-Trung. So sánh giữa Biden và Trump (Bài 3)

Nói ngắn gọn trong chiến tranh thương mại Mỹ-Trung thì Biden đánh điểm nhọn còn Trump đánh diện rộng. Chính sách của Biden là “vườn nhỏ, rào cao” (small yard, high fence) tập trung mũi nhọn ngăn chận đà tiến của Trung Quốc trong hai ngành công nghệ chiến lược của thế kỷ thứ 21 là điện toán và trí tuệ nhân tạo. Trong khi đó Trump đe dọa áp thuế 60% trên diện rộng lên toàn bộ các mặt hàng từ Trung Quốc.

***

Biden vẫn có phần đánh diện rộng vì không hủy mức thuế 25% của Trump lên 350 tỷ USD các mặt hàng từ Trung Quốc mà còn tăng thuế sắt thép, ngành năng lượng tái tạo và 100% lên xe hơi điện từ Trung Quốc. Nhưng trọng tâm chính sách của Biden qua lời phát biểu của cố vấn an ninh quốc gia Jack Sullivan vào tháng 10/2022 rằng Mỹ không chỉ dẫn đầu mà còn phải vượt lên càng xa càng tốt trong cuộc chạy đua về công nghệ điện toán và trí tuệ nhân tạo so với Trung Quốc [1]: 

o Tháng 08/2022 Hoa Kỳ thông qua ngân sách 52 tỷ USD hỗ trợ cho các công ty sản xuất chip điện toán trong nước Mỹ.

o Tháng 10/2023 bộ Thương Mại Hoa Kỳ ngăn cấm bán các cơ phận sản xuất và loại chip điện toán tối tân đối với 140 các công ty quốc doanh, bán quốc doanh hay liên hệ đến quốc phòng ở Trung Quốc.

o Tháng 03/2024 ngăn cấm bán các chip điện toán tối tân nhất dùng trong trí tuệ nhân tạo sang Trung Quốc. 

o Tháng 12/2024 chuẩn bị đối phó với Trung Quốc đầu tư tràn ngập thị trường đối với loại chip hạng trung bình nhưng thông dụng trong sản xuất xe hơi, tivi, tủ lạnh, v.v… 

o Bắc Kinh đã trả đũa bằng cách phong tỏa sản xuất các sản phẩm đất hiếm bán sang công ty Mỹ. 

Dù bị cấm vận nhưng công ty Huawei đã tạo bất ngờ vào tháng 08/2023 rồi 11/2024 với điện thoại cầm tay Mate 60 & 70 trang bị loại chip 7nm sản xuất từ nội địa cho thấy Trung Quốc tiến bộ nhanh hơn 2-3 năm so với các dự đoán của Mỹ. Tháng 11/2024 cựu tổng giám đốc công ty Google ông Eric Smith trước đây cho rằng Trung Quốc chậm trễ 2-3 năm trong ngành trí tuệ nhân tạo, nay nhận xét nước này đang bắt kịp và có thể qua mặt Hoa Kỳ trong lãnh vực AI cực kỳ quan trọng này. Một điều đáng nói là trong khi thế giới chú ý nhiều đến loại AI tạo sinh (hay generative AI theo kiểu ChatGPT) thì Bắc Kinh từ nhiều năm nay đầu tư ồ ạt vào AI ứng dụng trong sản xuất và an ninh nhận diện; điều này giúp cho Trung Quốc hiện thời dẫn đầu sản xuất ngành công nghệ xanh và xe hơi điện. Tổng giám đốc Tesla ông Elon Musk 13 năm trước đây từng chê xe hơi của BYD, nay nhìn nhận rằng sản phẩm BYD đủ sức cạnh tranh ra quốc tế, và nếu Âu-Mỹ không dựng hàng rào thuế quan thì xe hơi sản xuất từ Trung Quốc sẽ giết chết những công ty Tây Phương.

Lý do khiến chính sách phong tỏa sản phẩm công nghệ của Biden kém hiệu quả là từ lúc tuyên bố cho đến khi áp dụng cấm vận chậm lụt mất một năm trời để thảo luận bàn cãi với chính quyền Âu-Nhật cùng các công ty tư nhân; lắm thầy thối ma cho nên Trung Quốc chuẩn bị đủ thời giờ để mua tích trữ hệ sản phẩm cần thiết dùng trong sản xuất nội địa. Chính sách của Biden cũng không ngăn chận hàng hóa Trung Quốc chạy sang Mexico và Việt Nam dán nhãn trốn thuế khiến thâm thủng mậu dịch giữa Mỹ và hai nước này tăng vọt lên đến 152 tỷ USD và 105 tỷ USD vào năm 2023.

***

Trung Quốc như con thuồng luồng 100 đầu nên chận ngõ này thì luồn lách sang hướng khác (Mỹ gọi là whack-a-mole). Nhưng đối với Trump thì các đối thủ chính trị như Trung Quốc hay những nước đồng minh như Âu Châu, Nhật Bản, Nam Hàn, Đài Loan…đều lợi dụng Hoa Kỳ nên Trump sẽ đánh thuế trên diện rộng 60% lên các mặt hàng từ Trung Quốc cùng các nước nhận làm trung gian và 20% đối với các nước còn lại. Cho dù Mỹ buôn bán với hơn 200 nước và lãnh thổ trên thế giới, nhưng cố vấn cao cấp và diều hâu về thương mại Peter Navarro nhận xét chỉ cần nhắm áp thuế 5 nước chính (Trung Quốc hạng 1, Mexico hạng 2 và Việt Nam hạng 3) thì cũng chỉnh đốn được phần lớn cán cân mậu dịch. 

Các kinh tế gia cho rằng thuế nhập khẩu sẽ khiến giá cả gia tăng khiến người tiêu thụ ở Mỹ bị thiệt hại. Tuy nhiên dân Mỹ tiêu thụ quá nhiều, thí dụ mỗi người đã có 20 đôi giày thì nay bớt mua còn 18 đôi vẫn đủ xài suốt đời. Chương trình trọn gói của Trump có thể tóm tắt như sau:

1. Trump cắt thuế thu nhập để dân Mỹ có đủ tiền tiêu xài ngay cả nếu giá hàng đắt hơn. 

2. Trump tăng sản xuất dầu hỏa và khí đốt để dân Mỹ bớt tốn tiền đổ xăng, đồng thời bán nhiên liệu ra nước ngoài bù đắp cho thâm thủng mậu dịch.

3. Trump giảm thuế doanh nghiệp và các quy định nhà nước. Thuế thấp, giá điện rẻ và giám sát dễ dãi sẽ thu hút công ty trong và ngoài nước đầu tư tạo công ăn việc làm cho dân Mỹ. 

4. Mức thuế 60-20% chỉ như lá bài đầu dùng trong thương lượng. Thị trường tài chính hiện dự trù mức thuế cuối cùng ở khoảng 25-30%, do đó mà giá chứng khoán tiếp tục tăng cho dù có Trump có đe dọa chiến tranh thương mại. 

Bài viết kế tiếp sẽ bàn về thế mạnh và yếu của hai nền kinh tế Mỹ-Trung trong cuộc chiến tranh thương maị. 

***

[1] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/speeches-remarks/2022/09/16/remarks-by-national-security-advisor-jake-sullivan-at-the-special-competitive-studies-project-global-emerging-technologies-summit/?utm_source=chatgpt.com

…we (the US) must maintain as large of a lead as possible… 

Trump 2.0 và chiến tranh thương mại Mỹ-Trung: Việt Nam trong tầm đạn (bài 2)

Bài viết trước nhận xét Việt Nam đã né được phát súng đầu tiên khi tổng thống đắc cử Donald Trump chĩa mùi dùi thuế quan vào Trung Quốc, Mexico và Canada. Nhưng chỉ một tuần lễ sau đó Việt Nam lại rơi vào tầm đạn khi Eric Trump – con trai và cận thần của ông Trump - tuyên bố Việt Nam đã “móc túi” (ripped off) nước Mỹ [1].

Tưởng cũng nên nhắc lại tập đoàn Trump Organization ký kết nhiều dự án xây cất khách sạn và sân golf ở Âu Châu, Ấn Độ và Việt Nam (ngay trong tỉnh Hưng Yên của tổng Tô Lâm). Để tránh tai tiếng lợi dụng quyền thế chính trị cho lợi lộc dòng họ nên Eric Trump tuyên bố các nước đừng hòng mua chuộc ông ta để được ưu đãi với chính quyền Trump [2] - tuy nói dậy mà không biết có như dậy hay không phải dậy thật là khó hiểu.

Dù sau thì Việt Nam có cán cân mậu dịch chênh lệch 104 tỷ USD với Mỹ đứng hàng thứ 3 trên thế giới chỉ sau Trung Quốc và Mexico (hoặc hàng thứ 4 nếu tính luôn khối EU) nên khó lòng tránh khỏi bị áp thuế. Ông Peter Navarro được chọn làm cố vấn cao cấp về mậu dịch vốn có lập trường diều hâu đã viết trong Project 2025 rằng Hoa Kỳ chỉ cần chỉnh sửa thuế nhập khẩu với 13 quốc gia đầu sổ thì cũng đủ để phục hồi cán cân mậu dịch.

Trong số 13 nước này riêng ở vùng Đông Nam Á có Việt Nam nổi trội nhất (99.8 tỷ USD năm 2022) bỏ xa Thái Lan (36.6 tỷ USD) Mã Lai (30.9 tỷ USD) và Indo (21.1 tỷ USD). Báo Mỹ cho rằng Việt Nam có triển  vọng bị áp thuế vì Việt Nam có ít khả năng trả đũa so với Tàu hay Mexico. Vì mũi dùi chĩa vào Việt Nam nên nhiều công ty nước ngoài đang rục rịch dọn sang Cambodia, Ấn Độ và Mã Lai [3].

Thời Biden muốn ve vãn Việt Nam nghiêng về phía Mỹ cho nên chính quyền Biden không nhắc nhở gì đến thâm thủng mậu dịch đang trên đà tăng vọt với Việt Nam. Bộ Tài Chính Hoa Kỳ kết luận Việt Nam không thao túng mậu dịch (11/2023). Bộ trưởng Tài Chính bà Yellen muốn Mỹ đầu tư vào Việt Nam để đa dạng hóa chuỗi cung ứng toàn cầu (06/2024). Bộ trưởng Thương Mại bà Raimondo ủng hộ đưa Việt Nam ra khỏi danh sách của các nền kinh tế phi thị trường (08/2024). Ngược lại Hà Nội hù dọa việc Mỹ không công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường đã tổn hại đến bang giao hai nước [4]. Cho nên Biden đích thân đến Hà Nội dưới ngọn cờ đỏ sao vàng ký nâng quan hệ giữa hai nước lên hàng đối tác chiến lược toàn diện với Nguyễn Phú Trọng thì an ninh biển Đông rơi vào hạng mục cuối cùng của hiệp ước. Trước đó thì Việt Nam cũng đã loan báo nâng cấp quan hệ ngoại giao với Úc và Singapore nhằm trấn an Tập Cận Bình rằng câu chuyện đối tác chiến lược toàn diện với Mỹ chẳng có gì là ầm ĩ.

Ngược lại Trump là thương gia trước khi thành chính trị gia nên muốn làm bạn tốt không được chơi xấu. Trump chẳng cần lịch sự ngoại giao mà thẳng thừng lên án Âu Châu ăn quịt, Đài Loan ăn cắp công nghệ, Nam Hàn hà tiện còn Việt Nam ăn gian hơn cả Tàu, vậy mà được dân Mỹ ủng hộ. Con trai Eric Trump nay cho rằng Việt Nam móc túi nước Mỹ. Trong nhiệm kỳ đầu chính quyền Trump hỗn loạn vì gặp nhiều chống đối của nhà nước ma (deep state) gồm các thành phần ưu tú (elites) và thư lại hành chánh (bureaucracy), nay trải qua 4 năm chuẩn bị nên hứa hẹn sẽ đánh đẹp ngay trong tuần lễ đầu tiên sau ngày nhậm chức.

Năm 2018 chênh lệch mậu dịch Việt-Mỹ lên đến 39 tỷ USD nên sau đó vào 2019 Nguyễn Phú Trọng hứa với Trump đặt hàng 20 tỷ USD [5] mua máy bay Boeing, than đá, đậu nành, v.v… Hứa nhiều mà mua ít nhờ độc trùng Vũ Hán rồi Trump bị thất cử năm 2020.

 

Năm 2023 chênh lệch mậu dịch Việt-Mỹ tăng vọt là 105 tỷ USD. Nếu giữ theo tỷ số 50% thì Tô Lâm sẽ phải hứa mua 50-70 tỷ USD hàng Mỹ. Khác biệt lần này là ông Trump sẽ ở Tòa Nhà Trắng trong 4 năm sắp tới nên không dám hứa lèo, mà Việt Nam cũng không đủ tiền hay đủ sức tiêu thụ lượng hàng hóa khổng lồ như vậy. Chỉ còn cách Việt Nam phải nỗ lực chận hàng dán nhãn từ Trung Quốc nếu không muốn bị áp thuế ở mức 60%. Thị trường tiêu thụ bên Tàu đang giảm do kinh tế suy thoái, thị trường xuất khẩu từ Tàu lại bị Trump đe dọa áp thuế thì công ty Trung Quốc chỉ còn cách tiếp tục bơm hàng sang Việt Nam, Đông Nam Á, Mexico…tạo thêm căng thẳng giữa các nước này với cả Tàu lẫn Mỹ.

Bài tới sẽ tìm hiểu sâu hơn về khác biệt giữa hai chính sách thương mại thời Biden và Trump.

***

[1] Vietnam's soaring US trade surplus stokes new fears of Trump tariffs. Reuters 12/06/2024

[2] Eric Trump says he’s “wrong guy” to gain US favor amid deal push. BNN Bloomberg 12/13/2024

[3] The unintended consequence of tariff. New York Times 12/17/2024

[4] U.S. keeps Vietnam as non-market economy, despite effort to woo Hanoi. Reuters 08/02/2024

[5] U.S.-Vietnam trade deal signed before North Korea summit. UPI 02/27/2019

 

 

Trump 2.0 và Chiến Tranh Mậu Dịch: Việt Nam né được phát súng đầu tiên (bài 1)

Trung Quốc, Mexico và Việt Nam hiện dẫn đầu thâm thủng mậu dịch với Hoa Kỳ với con số ấn tượng của mỗi nước vào năm 2023 là $279, $152, và $105 tỷ USD. Mexico và Việt Nam là hai nước hưởng lợi nhiều nhất trong chiến tranh thương mại Mỹ-Trung nhờ làm trạm trung chuyển cho Trung Quốc đầu tư sản xuất hay dán nhãn rồi xuất cảng sang Hoa Kỳ để tránh thuế Trump 1.0.

Vậy mà Việt Nam tránh né được phát súng đầu tiên của Trump sau ngày đắc cử trong khi Trump đe dọa tăng thuế 25% đối với Mexico & Canada và 10% với Trung Quốc. Trước đó chỉ một tháng (tức là vào tháng 10 trước bầu cử Mỹ 11/2024) Chủ tịch nước Tô Lâm đã ký thỏa thuận cho tập đoàn Trump Organization đầu tư 1.5 tỷ USD vào khách sạn và sân golf ở tỉnh nhà Hưng Yên. Biết đâu nhờ đó mà Việt Nam thoát nạn lần này!

Điểm đáng lưu ý là Trump dọa tăng thuế nhập cảng để cảnh cáo Mexico & Canada không ngăn chận làn sóng di dân bất hợp pháp còn Trung Quốc thả lỏng buôn lậu thuốc phiện fentanyl vào Mỹ. Trump dùng hàng rào thuế quan lần này nhằm vào các mục tiêu chính trị nội bộ thay vì mậu dịch toàn cầu. Lại biết đâu nhờ đó mà Việt Nam thoát nạn lần này vì không can thiệp vào nội tình chính trị của Mỹ.

Ngay sau lời tuyên bố của Trump thì Ottawa đã vội vã bắn tiếng Canada là “bạn tốt hơn Mexico” (better than Mexico). Canada không phải là trạm trung chuyển cho hàng hóa Trung Quốc và đã đánh thuế 100% lên xe hơi điện từ Hoa Lục, tức là phù hợp với chính sách mậu dịch của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc. Tổng Thống Mexico trả đũa rằng Canada nhập cảng xe hơi điện từ Trung Quốc nhảy vọt lên đến 1.6 tỷ USD vào năm 2023 tức là cao hơn rất nhiều so với Mexico [1].

Trường hợp tương tợ đã từng xảy ra ở Đông Nam Á khi Mã Lai bắn tiếng nếu có chiến tranh thương mại thì Việt Nam phải bị đánh thuế cao vì rành rành là trạm trung chuyển cho hàng hóa Trung Quốc, trong khi hàng Mã Lai là do đầu tư nội địa hay của các công ty Mỹ lẫn Tàu nên cần giảm thuế ít hơn [2]. Việc các nước đâm chọt lẫn nhau để tránh hàng rào thuế quan của Trump 2.0 sẽ xảy ra. 

***

Lãnh đạo Việt Nam rất khôn ngoan nhờ quen thoái đút lót nên “tiền đi trước là tiền khôn”. Năm 2019 Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng sang Hoa Kỳ hứa hẹn mua máy bay Boeing, khí đốt và đậu nành để giảm thâm thủng Việt-Mỹ,  nhưng hứa nhiều mà mua ít vì sau đó là dịch Covid và Trump thất cử năm 2020. Việt Nam bị Trump nhận xét là “gian lận còn hơn Tàu” [3] rồi liệt vào hàng các nước thao túng ngoại tệ vào năm 2020, nhưng đến năm 2021 Biden rút lại kết luận này. Biết đâu Trump 2.0 sẽ khơi lại các chuyện cũ nói trên.

Thời Biden hãng Vinfast đã hứa hẹn đầu tư sản xuất xe hơi điện ở North Carolina để phù hợp với chính sách tạo công ăn việc làm của Mỹ, nhưng rồi cù cưa kéo dài cho đến ít nhất năm 2028 hay ngay cả hủy bỏ dự án này nếu Trump không còn chú trọng vào công nghệ xanh. Nhưng Việt Nam và Vinfast có thể sẽ rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan do đảng Cộng Hòa đang cần tạo công ăn việc làm ở North Carolina chuẩn bị cho tranh cử Quốc Hội (2026) và Tổng Thống (2028). North Carolina là một trong số các tiểu bang dao động (swing state) nhưng từng bỏ phiếu cho Trump vào những năm 2016, 2020 và 2024.

Người ta có thể trông đợi lãnh đạo Việt Nam lại sang Mỹ ký kết mua máy bay 737/787 Boeing hay F-16 Lockheed, khí đốt, than đá, đậu nành, nhà máy điện nguyên tử. Nhưng Việt Nam thận trọng hơn vì Trump 2.0 kéo dài 4 năm tới đây nên không dám hứa lèo lần thứ hai. Cán cân thâm thủng mậu dịch Việt-Mỹ nay nhảy vọt lên hàng thứ 3 và Việt Nam nổi tiếng dán nhãn cho hàng Trung Quốc nên không khỏi bị Quốc Hội, Bộ Giao Thương và Bộ Tài Chính rọi đèn xem xét tăng thuế hay bị liệt vào hàng thao túng ngoại tệ.

Trong quyển sách “The Art of the Deal” của Trump có kể lại câu chuyện Trump biết một nhân viên quản lý chung cư (apartment manager) ăn cắp tiền của mình nhưng không đuổi việc vì tay này có bản lãnh thu tiền hàng tháng đúng hạn từ giới giang hồ thuê mướn phòng mà không bị trễ nải. Cho nên Trump có thể nhân nhượng cho dù Việt Nam “gian lận còn hơn Tàu” nhưng lại có chỗ dùng!

Lãnh đạo Việt Nam rất khôn khéo đu dây giữa Âu-Mỹ lẫn Nga-Tàu. Biết đâu uy tín Việt Nam sẽ nổi lên như cồn nếu Việt Nam được chọn làm địa điểm hòa đàm quốc tế về chiến tranh Ukraine. Hòa đàm Paris ký (rồi bị vi phạm) để Mỹ rút lui khỏi Việt Nam, nay hòa đàm Hà-Nội ký (rồi lại bị vi phạm) nhưng để Trump rút khỏi Ukraine sẽ là một trường hợp lịch sử tái diễn một cách trớ trêu, lần thứ nhất là một bi kịch và lần thứ nhì là một thảm kịch.

Chỉ không biết là ông Trump có tin dị đoan hay không: năm 2019 ông Trump cắt ngắn hội đàm với Kim Jong Un ở Hà Nội nên không biết ông còn muốn trở lại Hà Nội cho hòa đàm Ukraine không. Các ông bà mua bán đất đai đều tin phong thủy, riêng tỷ phú địa ốc Trump có tin hay không?

Loạt bài tới đây về “Chiến Tranh Thương Mại Mỹ-Trung trong thời đại Trump 2.0” sẽ không liên tục mà chia ra rải rác trong thời gian sắp tới với hy vọng đúc kết cho cả người viết lẫn người đọc các diễn biến nóng hổi của một đề tài thời sự rất quan trọng này.

***

[1] Trump’s tariff threat pits Canada against Mexico. New York Times 11/26/2024

[2] World fears a wider trade war. Malaysia sees an opportunity. New York Times 11/15/2024

[3] Trump says Vietnam worse than China on trade. Business Standard 06/26/2019