Tiền mang 3 chức năng là đơn vị đo lường, dùng để mua bán và
nhằm tích trữ của cải. Để giải thích tại sao tiền là thước đo, giả sử có anh nông
dân tuyên bố con bò của anh giá trị bằng 5 con heo thì ai nấy bán tín bán nghi;
nhưng nếu anh ta nói bán bò được 1000 đồng đủ để mua 5 con heo thì dễ hiểu hơn
nhiều. Tiền được đem ra mua bán đổi chác hàng ngày. Nhà giàu có nhiều vàng bạc
và nhiều… tiền nên tiền là đơn vị tích trữ tài sản.
Tiền sở dĩ có giá trị nhờ được chính quyền bảo đảm (fiat
money) nhưng nhà nước không phải lúc nào cũng đáng tin. Thí dụ có anh lái buôn
trộn 5 gram bạc vào 1 lượng vàng nhưng vẫn tuyên bố đây là 1 lượng vàng ròng bị
gọi là gian thương. Nhưng nhà nước pha giấy vào tiền nên một ổ bánh mì trước đây
chỉ 10 đồng nay lên giá 12 đồng lại gọi là… lạm phát hoặc tiền bốc hơi!
Cho nên khởi đầu có vài người thuộc khuynh hướng vô chính phủ
(libetarian) không chấp nhận để nhà nước bóc lột đã đặt ra loại tiền mới không
nằm trong sự kiểm soát của chính phủ. Có nhiều dạng tiền điện toán khác nhau nhưng
được biết đến nhiều nhất là bitcoin, tạm dịch là… bitcoin.
Bitcoin không do một nhà nước hay tổ chức nào quản trị mà do
hàng ngàn, hàng triệu máy điện tử trên toàn thế giới khai thác và giám sát. Độc
giả có thể dùng internet để tải một chương trình xuống máy nhà cũng đủ để trở
thành một người xử dụng bitcoin. Giá trị của mỗi đồng bitcoin do thị trường gồm
hàng triệu các máy điện toán tư nhân quyết định nên nằm ngoài tầm kiểm soát của
mọi chính quyền. Khi anh A trả cho chị B một đồng bitcoin để mua bán thì các máy
điện toán sẽ tạo ra một chuỗi mật mã (blockchain) rồi chuyền cho nhau giám sát
nhằm tránh việc anh A gian lận dùng lại đồng bitcoin củ để trả cho anh C. Mọi
hoán đổi chỉ có giá trị khi được 51% số máy điện toán tham gia vào chương trình
bitcoin trên toàn thế giới bỏ phiếu đồng ý cho nên chuổi mật mã trở thành loại
giao kèo vô cùng an toàn.
Qua mỗi lần mua bán thì chuổi mật mã càng thêm phức tạp vì dựa
vào các chuổi mật mã của những lần trao đổi trước đây, cho nên người đọc có thể
tưởng tượng công việc của mỗi máy điện toán tham gia giám sát tất cả những giao
dịch trên toàn thế giới khó khăn như thế nào. Do đó chủ nhân của mỗi máy điện
toán chạy chương trình bitcoin thỉnh thoảng được thưởng 1 bitcoin mới. Thoạt
nghe thấy vô lý tưởng như tiền ảo trên trời rớt xuống mà giá trị không đặt trên
vàng hay cơ sở nào khác, nhưng việc làm này không khác người đi đào mỏ bỏ công
sức lâu ngày lượm được hạt kim cương. Công sức nơi đây là tiền mua máy, tiền điện
và thời gian chạy chương trình để thỉnh thoảng được thưởng 1 đồng bitcoin theo
kiểu may rủi, lại dựa trên toán học nên không thể nào gian lận được.
Phần trên sơ lược về việc ấn hành và giám sát, nhưng người
muốn dùng bitcoin phải làm gì? Trước hết hoặc phải chạy máy điện toán cho đến
khi được thưởng 1 đồng bitcoin (lâu lắc lắm) hay trả tiền đô-la, euro, v.v… để
mua bitcoin từ một người khác theo giá thị trường. Bitcoin sau đó lưu chuyển
qua một trong các sàn giao dịch (bitcoin exchange) gồm nhiều hệ thống máy chủ, để
rồi chạy vào máy nhà hay điện thoại cầm tay của người mua. Mọi giao dịch nói trên
đều tạo ra một giãi mật mã mới. Người dùng bitcoin mua hàng hoá qua các sàn
giao dịch thay vì hệ thống ngân hàng bởi vì trong quá khứ quá nhiều ngân hàng bê
bối sập tiệm khiến thân chủ lãnh đủ cho nên các nhà sáng chế bitcoin ít tin tưởng
ngân hàng hơn cả nhà nước.
Các nhà sáng chế bitcoin hình dung một thế giới trong đó những
dân nghèo ở các vùng xa xôi tại Afghanistan, Ấn Độ, Bangladesh, Việt Nam,… cho
dù không thể mở trương mục vì không đủ tiền hay ngân hàng không ở gần, nhưng
nay đều có điện thoại cầm tay và sẽ có ngày được trả tiền công bằng bitcoin và
mua hàng hoá bằng bitcoin. Họ sẽ không còn bị bó buộc phải mua bán bằng tiền mặt
trong phạm vi làng xóm gần.
Một lợi ích khác khi dùng bitcoin mua bán với nước ngoài thì
không phải đổi tiền nên doanh nghiệp không còn sợ dùng tiền nội địa bị nhà nước
phá mất giá, và cũng không phải trả chi phí đổi ra đô-la, euro, v.v…
Bitcoin chỉ mới có từ năm 2007 nên còn phôi thai nhưng đang trong
giai đoạn bốc hỏa (on fire). Đầu tư vào bitcoin thuộc loại vô cùng rủi ro nên
không dành cho những kẻ yếu tim (not for the faint of heart) khi giá trị của một
đồng bitcoin chỉ là con số không vào năm 2012, nhảy vọt lên 1200USD cuối năm
2013, rơi xuống 200USD năm 2014 và bây giờ tròm trèm khoảng 400USD. Bitcoin mang
tiếng xấu vì các chuổi mật mã không kèm theo tông tích của người dùng nên rất được
giới buôn lậu và rửa tiền ưa chuộng khiến Interpol, FBI, an ninh… theo dõi gắt
gao. Lại có kẻ tìm cách giả mạo được lá phiếu của 51% máy điện toán trên thế giới
(51% attack) nhằm cạo sửa các chuổi mật mã. Thêm vào đó vài sàn giao dịch bị xâm
nhập ăn cắp mất sạch bitcoin nên cả làng mang tiếng.
No comments:
Post a Comment