Khủng hoảng kinh tế: cơ cấu toàn cầu

Cuộc khủng hoảng kinh tế ngày càng lan rộng: bắt đầu từ địa ốc, ảnh hưởng đến tín dụng, lan dần sang nhiều ngành nghề công nghiệp: hàng không, sản xuất xe hơi, điện tử, v.v…. Nhiều người không thể tự hỏi tại sao số nợ xấu trong địa ốc chỉ chiếm khoảng 5% tổng sản lượng quốc gia Hoa Kỳ mà hậu quả ra khắp thế giới như vậy?

Câu trả lời dễ hiểu nhất là bằng sự so sánh của đồng tiền như máu huyết của hệ thống tư bản, cho nên chỉ cần nghẻn một chổ có thể mang đến tình trạng tê liệt toàn diện.

Tiền luân lưu nhanh chóng và ào ạt khắp thế giới là một hiện tượng bắt đầu từ những năm 90,  kết quả của những thay đổi hết sức sâu xa và toàn diện trong lịch sử nhân loại:

1. Khi Liên Bang Xô-Viết sụp đổ thì bất chợt khối tư bản không còn đối thủ về an ninh và ý thức hệ. Cả thế giới chấp nhận mô hình kinh tế thị trường và mở rộng mậu dịch. Hoa Kỳ Âu Châu Nhật Bản xem Trung Quốc như đối tác thương mại tối quan trọng, triển vọng không những thành thị trường tiêu thụ khổng lồ mà còn là guồng máy sản xuất vĩ đại với giá thành rẻ mạt. Hậu quả là Tây Phương không ngần ngại truyền bá kỷ thuật tân tiến và công nghệ cao cấp sang Trung Quốc - một điều không thể nào xảy ra nếu chiến tranh lạnh vẫn tiếp diễn và Trung Quốc còn bị xem như một đối thủ chiến lược. Nước đông dân thứ nhì là Ấn Độ cũng bỏ chiêu bài lảnh đạo khối thứ ba giữa tư bản và cộng sản và mở cánh cửa hợp tác kinh tế ra toàn thế giới.

2. Các nền kinh tế của Trung Quốc - Ấn Độ và khu vực Đông Á phát triễn nhảy vọt liên tục từ 7% - 11% mỗi năm giúp cho hơn 1 tỷ người ra khỏi ngưỡng cửa nghèo khó - một con số không thể tưởng tượng nổi nhưng lại dễ dàng trông thấy, chỉ cần so sánh các thay đổi ở Bắc Kinh, Saigon từ các năm 1990 đến 2004 thì rỏ. Nhu cầu về nhiên liệu cũng tăng vọt song song với phát triễn kinh tế: số lượng xăng dầu tiêu thụ trên toàn thế giới tăng 70% trong những năm gần đây, giá dầu thô nhảy vọt từ dưới 30 đô-la một thùng (năm 2003) lên đến cao điểm 147 đô-la (06-2008). Đến giờ này giá dầu thô lại rơi xuống còn dưới 60 đô-la vì tình trạng khủng hoảng kinh tế dẫn đến tiêu thụ giảm.

3. Hậu quả không thể nào tiên liệu được chỉ 20 năm trước đây là hai đối thủ chính của Hoa Kỳ trong thời chiến tranh lạnh nay chiếm hạng nhất và ba trên thế giới trong con số trữ lượng ngoại tệ: Trung Quốc dư 2 ngàn tỷ đô-la (nhờ vào sản xuất hàng hoá), Nhật 1 ngàn tỷ, Nga 500 tỷ (sản xuất nhiên liệu và khí đốt); các nước Trung Đông sản xuất dầu cũng dư 400 tỷ; trong khi đó Mỹ thiếu nợ tổng cộng 10 ngàn tỷ. Có thể nào Hoa Kỳ vốn là nước dẫn đầu của tư bản chủ nghĩa đã thắng trong trận chiến ý thức hệ nhưng lại thụt lùi trong cuộc chạy đua về kinh tế?

4. Nhưng một điểm bất ngờ không kém là trong khi các nền kinh tế Trung Quốc Ấn Độ Nga phát triễn nhanh chóng thì tổ chức ngân hàng lại bị xem là thiếu minh bạch, và hệ thống xã hội bất ổn vì nạn tham nhủng và tình trạng chênh lệch giàu nghèo. Kết quả là tiền dư không giữ trong nước hay gởi cho nhau, mà gởi sang Mỹ và Tây-Âu là hai nơi có nền chính trị ổn định và tổ chức tài chánh vững chắc(!). Một phần tiền mua công khố phiếu của Hoa Kỳ - cho dù lời ít nhưng được xem là an toàn nhất thế giới vì được sự bảo đảm của chính quyền Mỹ; phần còn lại vào các nơi uy tín bảo đảm như Fannie Mae và Freddie Mac – hai công ty địa ốc hàng đầu nay suýt phá sản nếu không có Bộ Tài Chánh Mỹ cứu giúp; hoặc các ngân hàng đầu tư nổi tiếng lâu đời như UBS, Merryl Lynch, Lehman Brothers, Bear & Stearns…

5. Giới quản lý các ngân hàng đầu tư Âu-Mỹ đứng trước một vấn đề khó xử: tiền ký thác phải sanh lời, nhưng nếu đầu tư ngược lại về vùng Đông Á sẽ dẫn đến tình trạng lạm phát phi mã nơi các nền kinh tế vốn đã phát triển quá nhanh; đầu tư vào xí nghiệp Âu-Mỹ thì giá thành quá cao. Rốt cục tại Hoa Kỳ chỉ còn khu vực địa ốc: nhà cửa giá còn thấp so với các thành phố lớn Âu và Á Châu, nhân công xây dựng lại rẻ nhờ vào số di dân bất hợp pháp (!). Tiền bạc thừa thải nên các ngân hàng có những sáng kiến giúp người không có điều kiện vẫn được mua nhà, bước ban đầu của khủng hoảng địa ốc ngày nay.

6. Để tiền bạc lưu chuyển nhanh chóng từ Á sang Âu sang Mỹ các món nợ địa ốc được gói ghém lại và bán cho các nhà đầu tư. Thí dụ mỗi căn nhà trị giá 100 ngàn; 10 căn giá 1 triệu gói thành một bó bán cho nhà đầu tư A. Sau một thời gian A cần tiền, cắt gói nợ làm ba bán 300 ngàn cho B; B lại gom nhiều gói nhỏ thành một bó lớn bán ra ngoại quốc giá hàng chục triệu. Trong số nợ địa ốc ban đầu chỉ 5% là nợ xấu (cho người không đủ tiền mua nhà vay), nhưng chuyền tay vài lần như vậy thì không ai còn biết nhà đầu tư nào hiện giữ nợ xấu hay tốt.

(Giải thích này có thể hơi phức tạp với người nước ngoài nhưng ai mua nhà ở Mỹ thì hiểu dễ dàng, vì cứ khoảng 2 năm thì tên chủ nợ thay đổi)

7. Đến khi bong bóng địa ốc vỡ thì giới ngân hàng và đầu tư hốt hoảng vì không xác định được ai giữ nợ xấu. Điều này cũng giống như mua một bó rau sống, chỉ cần vài cọng hư mà không vất liền thì cả bó bị thối. Toàn bộ hệ thống tài chánh đình trệ vì chính các ngân hàng cũng không tin lẫn nhau, tiền đầu tư mới cũng không còn dám bỏ vào ngân hàng. Các ngân hàng lo tích trử tiền mặt để tự bảo vệ chính mình và không cung cấp tín dụng cho các dịch vụ thương mại khác. Giá nhà rơi xuống khiến dân chúng lo ngại bớt tiêu xài. Hai ngành hàng không và sản xuất xe vốn đã điêu đứng vào mùa hè vì giá xăng lên quá cao, nay gần kiệt quệ trong cuộc khủng hoảng mới. Các ngành du lịch, khách sạn, nhà hàng, điện tử …. đều bị ảnh hưởng liên đới ra toàn bộ nền kinh tế. Cuộc khủng hoảng không chỉ giới hạn tại Mỹ mà còn lan rộng khắp thế giới, vì giới đầu tư ngày hôm nay là quốc tế, và quả bóng địa ốc tại Hoa Kỳ còn chưa lớn bằng Á Âu – cứ so sánh giá nhà tăng vọt trong vài năm gần đây tại Bắc Kinh, Thượng Hải, Hà Nội, Sài Gòn, Paris, London thì biết.

8. Kinh tế toàn cầu phát triễn dựa một phần quan trọng vào sự phung phí của giới tiêu thụ tại Mỹ: khi những nhu cầu căn bản như thực phẩm, quần áo, giáo dục và y tế đã được đáp ứng thì sản xuất phục vụ cho thừa thải: quần áo chỉ cần 5-3 bộ nay lên đến vài chục bộ; giày dép vài chục đôi; nhà cửa, xe hơi ngày càng lớn. Trên phương diện cá nhân thì giảm tiêu thụ 10%-20% tại Mỹ hoàn toàn không ảnh hưởng đến mức sống, mà trái lại còn giúp cuộc đời đơn giản và hạnh phúc hơn. Nhưng trên phương diện vĩ mô nếu mỗi gia đình Hoa Kỳ cắt giảm chi tiêu 10%-20% thì sẽ dẫn đến 10%-20% mất việc làm, con số thất nghiệp chưa từng có kể từ cuộc Đại Khủng Hoảng 1929. Ảnh hưởng sẽ còn lan tràn đến vùng Đông Á trong đó có Trung Quốc và Việt Nam, vốn là lò sản xuất vật dụng tiêu dùng (và thừa thải) cho giới tiêu thụ Âu-Mỹ.

Bộ Tài Chánh Hoa Kỳ khẩn xin Quốc Hội chuẩn y 700 tỷ Mỹ-kim ban đầu định để mua nợ xấu nhưng nay nhằm bơm vào để hệ thống ngân hàng cho vay giúp tiền lưu chuyển trở lại. Cả hai chính phủ Bush và Obama đều đồng ý sẽ xin thêm một khoảng tiền khác (có dự đoán sẽ lên đến 700 tỷ) hoặc cho các công trình công cộng hay “quà” của nhà nước biếu, nhưng chính yếu để giúp dân Mỹ tiêu xài trở lại. Đây là những biện pháp cấp cứu nhằm hồi sinh nền kinh tế mà hoàn toàn không giải quyết căn bản của cơn bệnh khiến tiền bạc máu huyết luân lưu mất điều hoà: sự chênh lệch giữa năng lực sản xuất và cơ cấu chính trị ổn định ở các vùng Đông-Á và Âu-Mỹ.