Khủng hoảng kinh tế Âu Châu: tại sao không dứt?

Nhiều người thắc mắc tại sao các nước Nam-Âu đã cắt giảm chi tiêu từ hơn 1 năm nay mà nợ nần cứ chồng chất và không thoát ra khủng hoảng.

Chúng ta so sánh cho dễ hiểu với trường hợp của một người bệnh nhưng mang nhiều nợ. Muốn giải quyết phải cắt bớt các khoảng chi tiêu không cần thiết, nhưng đồng thời vẫn cần tiền mua thuốc tẩm bổ để đi làm trả nợ. Những chủ cho vay cũng phải thông cảm để giúp đỡ vì nếu anh ta không có sức đi làm thì nợ sẽ bị mất trắng! Cũng thế các nước Nam-Âu tuy khắc khổ nhưng cần được giúp đỡ tăng trưởng thì mới thoát ra khỏi tình trạng nợ nần.

Cách thức thông thường là phá giá đồng bạc. Lạm phát tăng nên cả nước tự động mất sức mua và bớt tiêu thụ; nhưng cũng nhờ vào đó lương bổng và hàng hoá sản xuất nội địa trở nên rẻ so với nước ngoài, xuất cảng và đầu tư ngoại quốc tăng nên kinh tế có hy vọng hồi phục. Giải pháp này không đơn giản vì sinh hoạt của giới lao động và trung lưu bị ảnh hưởng nặng nề bởi cơn bảo giá, các doanh nghiệp điêu đứng do lãi suất tăng cao trong lúc nhà giàu giữ ngoại tệ, vàng bạc và địa ốc thì ít bị ảnh hưởng hoặc có khi còn lời to!

Nhưng trường hợp của Nam-Âu lại rắc rối hơn thế vì nằm trong Liên Hiệp Châu Âu nên không thể tuỳ tiện phá giá đồng Euro. ECB (Eurpean Central Bank tức Ngân Hàng Trung Ương Âu Châu), Đức cùng các nước Bắc Âu vốn có nền kinh tế mạnh lại muốn kềm giữ chống lạm phát trong khu vực. Vì thế các nước Hy Lạp, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Ý và Pháp chỉ còn cách giảm chi tiêu để trả nợ. Nhưng cắt ngân sách thì lại sanh ra vấn nạn như giảm nơi nào trước: an sinh xã hội hay quốc phòng, hưu bổng hoặc giáo dục, y tế hay giao thông?

Chọn lựa thế nào cũng bị chống đối nhưng kết quả vẫn là thất nghiệp lên cao, dân chúng không dám tiêu xài khiến doanh nghiệp khốn đốn; GDP sút, thuế thu vào giảm nên nợ ngày càng khó trả. Các nhà đầu tư thấy quá nhiều rủi ro đành phải tăng lãi xuất cho vay để phòng hờ thua lổ khiến những nước Nam-Âu thêm kiệt quệ vì không có khả năng mượn tiền tăng trưởng kinh tế. Cái vòng lẩn quẩn này thật đáng lo sợ vì không có cách thoát ra!

Khoảng hai tháng trước ECB thoả thuận với những nhà đầu tư hai biện pháp. Một là các chủ nợ chiụ lổ cho mượn 1 đồng nay chỉ thu về 30 xu - dân trong nghề gọi là bị xởn tóc hay là haircut – lý do vì cho vay bừa bải nay phải gánh phần thua lổ. Nhưng nếu ngân hàng bị thiệt hại nặng quá đâm phá sản thì khủng hoảng sẽ lan rộng nên ECB nhận bảo đảm để nợ sẽ không bị xoá trắng. Các nhà đầu tư hơi an tâm nên công phiếu của Hy Lạp  bán được với lãi xuất tương đối thấp. Nhưng trải qua hai tháng những chủ nợ lại nhận thấy tăng trưởng không có mà xã hội ngày càng động loạn, thất nghiệp vẫn cao trong khi dân chúng và công đoàn biểu tình chống các biện pháp khắc khổ - giống như một người bệnh đã không đủ sức khoẻ đi làm trả nợ mà trong gia đình vợ chồng con cái lại còn cải nhau.

Dân Hy Lạp bị mất việc, cắt lương, mất quyền lợi xã hội suốt hai năm trời nên thất vọng bỏ phiếu bầu một chính quyền mới đòi nới lỏng chính sách cần kiệm. Hàng trăm ngàn người Tây Ban Nha biểu tình rầm rộ chống đối thắc lưng buộc bụng. Giả sử hai nền kinh tế hạng ba và tư của Âu Châu là Ý và Tây Ban Nha sụp đổ nếu muốn cấp cứu cần đến 40 ngàn tỷ USD - tức là hết phương cứu chữa!

Dân Pháp cũng phản đối các biện pháp cần kiệm bằng cách bầu cho Tân Tổng Thống Hollande khiến liên minh Pháp-Đức bị rạn nứt. ECB và Đức đòi hỏi Nam Âu phải tôn trọng các thoả ước giảm chi trước đây thì mới tiếp tục tài trợ. Pháp và các nước Nam Âu yêu cầu nới lỏng các biện pháp khắc khổ để thúc đẩy tăng trưởng. Âu Châu lại chao đão như một con tàu thiếu chỉ huy.

Nhưng đòi gì thì đòi, đầu tiên vẫn là tiền đâu: dân Nam Âu hết chiụ nổi khắc khổ nhưng ngân sách đã cạn, tiền vay với lãi xuất đắt đỏ thì có muốn tăng chi cũng không được. Chủ trương của Hollande như tăng thuế nhà giàu lên 75% để trang trải cho chi phí xã hội, và giảm tuổi hưu trí xuống còn 60 tuổi chỉ là hứa để đắc cử nhưng nếu thực hiện chính là giết tăng trưởng. Dù vậy dân chúng ngày càng phẩn nộ, chính quyền nào không thoả mãn nhu cầu tức thời thì họ biểu tình động loạn hay bỏ phiếu cho thất cử trong lúc cả khu vực không tìm ra lối giải thoát. Trường hợp này giống như cho một người nghiện nghập lo mua thuốc phiện cho bớt cơn ghiền, hoặc đập phá để thoả cơn tức giận chớ không chiụ tẩm bổ phục hồi sức khoẻ và đi làm trả nợ!

Giả thuyết tệ hại nhất là Hy Lạp, rồi Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha tách rời ra khỏi khối Euro để có được chính sách tiền tệ độc lập và phá giá đồng bạc, trong khi lần đầu tiên từ sau thế chiến thứ hai có rạn nứt giữa Đức và Pháp.  Âu Châu vốn được xem như kiểu mẫu của mô hình dân chủ xã hội (social democrat), hình ảnh tiêu biểu của khối thịnh vượng và ổn định lớn nhất hành tinh, thì một cuộc khủng hoảng kinh tế và chính trị tại lục địa này sẽ làm suy sụp niềm tin vào cơ chế dân chủ trên toàn thế giới.