Nhân nghe
cuộc phỏng vấn Cựu Bộ Trưởng Tài Chánh Paul Hansen 5 năm sau cuộc Đại Khủng
Hoảng nên tôi tìm xem phim "Too Big To Fail": đây là một cuốn phim ghi
lại các sự kiện trước và sau khi ngân hàng Lehman Brothers lớn hàng thứ 4 trên nước
Mỹ khai phá sản vào ngày 15 tháng 09 năm 2008. Dù nhiều chi tiết và hào hứng
nhưng người xem vẫn không thể nào hình dung trọn vẹn áp lực đè nặng lên vai của
các nhà kinh tế tài chánh vốn phải gánh chịu trách nhiệm trước đất nước bên bờ
vực thẳm.
Khán giả
cũng khó lòng nhớ rằng tầm ảnh hưởng lên đời sống hàng ngày suýt nửa sẽ còn
trầm trọng hơn quá khứ rất nhiều: đành rằng hàng vạn gia đình đã mất nhà mất
việc nhưng ít ai biết chỉ trong làn ranh mong manh hàng chục triệu người có thể
mất tiền trong các quỹ hưu trí và bảo hiểm, còn hảng xưởng sẽ không có tiền trả
lương công nhân. Lời điều trần của cựu
Bộ Trưởng Tài Chánh Paul Hansen cho thấy nổi ám ảnh kinh hoàng đó, khi
ông cho Quốc Hội biết vào cuối tuần rằng nếu chậm trể đến thứ Hai thì nền kinh
tế của Hoa Kỳ sẽ bị hoàn toàn đổ vở (“If we
don't do this now, we won't have an economy on
Monday").
Nội dung cuốn phim xoay quần một quyết định vô cùng hệ trọng, là liệu
nhà nước có phải cứu vớt các doanh nghiệp lớn nhưng làm ăn cẩu thả và đang đứng
bên bờ vực thẳm, hay bỏ mặt theo quy luật đào thải của thị trường tự do cho dù các
hệ lụy dây chuyền sẽ lan rộng ra toàn bộ nền kinh tế và xả hội?
Câu chuyện bắt đầu hàng chục năm trước đó khi nước Mỹ khuyến khích dân
chúng mua nhà để thực hiện giấc mơ Hoa Kỳ (American dream) đồng thời mở cánh cửa
thị trường tài chánh cho phép các ngân hàng rộng tay đầu tư vào nhiều lãnh vực
có lời lẩn rủi ro. Khi kinh tế tăng trưởng và tín dụng dồi dào thì các ngân hàng
cho vay bừa bải vào địa ốc bởi tính toán giá nhà đất chỉ tăng mà không thể
giảm; dân chúng cũng hài lòng do dễ mượn tiền đến mức không cần phải khai man
trá mức lương (!) còn nhà cửa sau khi mua cứ hưởng giá trị tăng vọt nên khó
lòng kềm chế lòng ham muốn.
Đến lúc thị trường địa ốc chậm lại thì các khoảng nợ xấu lòi ra. Ngân
hàng lớn đầu tiên bị lâm nạn là Bear Stearns nhưng được chính phủ giúp đỡ bằng
cách bảo trợ 30 tỷ USD cho sát nhập vào ngân hàng JP Morgan.
Đến tháng 9 tới phiên Lehman Brothers bị chao đảo. Bộ Tài Chánh Hoa Kỳ
quyết định lần này không cứu giúp để tránh thói "ỷ thế làm liều",
nhất là khi ngân hàng Lehman Brothers vốn lớn hàng thứ 4 nước Mỹ đã có gần 6
tháng sau Bear Stearns để chấn chỉnh sổ sách.
Những giây phút sau khi Lehman Brothers khai phá sản thì sàn chứng
khoáng tăng nhanh vì ai nấy tin rằng các chủ nợ địa ốc từ nay phải hoảng sợ nên
làm ăn đàng hoàng cẩn trọng. Nhưng chỉ ít lâu sau đó tâm lý thị trường lại thay
đổi 180 độ do e ngại rằng các ngân hàng còn lại cũng chẳng khá gì hơn Lehman
Brothers hay Bear Stearns, và nếu chính phủ Mỹ không can thiệp thì cả khối tài
chánh sẽ sụp đổ.
Nhưng nội vụ không dừng tại đó, mà đùng ra một cái hung tin từ trên trời
rớt xuống (dùng từ ngữ bình dân cho dể hiểu) là đại công ty bảo hiểm AIG sắp
khánh tận. Thoạt nhìn không có liên quan gì đến nhà đất, nhưng bởi các ngân
hàng khi cho vay cẩu thả cũng biết sợ rủi ro nên đi mua bảo hiểm. Trong nhiều năm
giá nhà tăng vọt nên AIG chỉ ngồi không hưởng lợi hàng trăm triệu USD mà chẳng
phải lo chi ra một đồng nào cả, nhưng đến khi các ngân hàng lâm nạn hàng loạt lại
kéo AIG ngã theo. AIG nắm giữ hàng ngàn tỷ USD của các quỹ hưu trí (pension và
401K) không thể nào đem ra trang trải cho nợ xấu địa ốc nên chính phủ Mỹ không
còn cách nào khác hơn là tung ra 85 tỷ USD cứu vớt cấp thời.
Chưa hết, đến phiên đại công ty GE báo động không vay được tiền thanh
toán hoá đơn và trả lương nhân viên cho dù chuyên về buôn bán máy móc kỷ thuật
mà chẳng liên quan gì đến địa ốc. Nguyên do bởi các ngân hàng pha trộn các
khoảng cho vay xấu lẫn tốt thành từng khối trái phiếu (theo kiểu làm chả lụa
trộn thịt chuột trong thịt heo) rồi bán chuyền tay cho nhau nhằm san sẻ rủi
ro, nhưng hậu quả là chẳng ai biết mình giữ bao nhiêu nợ xấu. Các ngân hàng
không còn tin lẫn nhau và không tin ngay cả chính mình nên đồng loạt ngừng cho
vay ngắn hạn để tăng vốn, khiến toàn bộ hệ thống doanh nghiệp bên ngoài vốn
thường xuyên cần tiền thanh toán hoá đơn và trả lương bổng đành ngưng hoạt động.
Trước tình thế ngoặc nghèo như vậy nên Bộ Tài Chánh phải khẩn cấp nài xin Quốc
Hội 700 tỷ USD tái cấp vốn cho các ngân hàng để cung cấp tín dụng cho thị trường
sinh hoạt trở lại.
Phim Too Big To Fail dừng lại tại đó; nền kinh tế Mỹ dù đã thoát khỏi
khủng hoảng nhưng vẫn phục hồi yếu ớt cho đến ngày hôm nay. Có lẻ bài học lớn
nhất là các liên hệ vô cùng phức tạp của một nền kinh tế tiên tiến trong khung
cảnh toàn cầu hoá khiến những nhà hoạch định chính sách hàng đầu cũng không thể
nào tiên liệu hết đến các hệ lụy không lường của mỗi quyết định.
No comments:
Post a Comment