Có rất nhiều nghiên cứu về khoảng cách giàu nghèo ở Âu-Mỹ nhưng
bài này chỉ chọn ra 2 giải thích được người viết xem như đáng chú ý nhất: quan điểm
thứ nhất của kinh tế gia người Pháp Thomas Piketty cho rằng khoảng cách giàu
nghèo là tất yếu một khi tài sản tích tụ trong xã hội tư bản, và lập luận thứ
hai của kinh tế gia người Mỹ gốc Nhật Richard Koo cho thấy hố sâu giàu nghèo hiện
là hậu quả của toàn cầu hóa. Hai gốc nhìn này có thể bổ túc lẫn nhau như giữa hai
yếu tố nội tại và khách quan. Riêng phạm vi bài này sẽ sơ lược về Piketty và ảnh
hưởng đến nền chính trị cánh tả Tây Phương, bài sau sẽ trình bày về Richard Koo
và kế đó là một bài tổng hợp.
Thomas Piketty nổi tiếng với tác phẩm đồ sộ Vốn Tư Bản Trong
Thế Kỷ 21 (Capital in the Twenty-First Century) nhưng tóm gọn trong 2 câu nói dân
gian là “nhà giàu ngày càng giàu” để rồi “con vua thì lại làm vua, con sãi ở chùa
lại quét lá đa.”
Hố sâu giàu nghèo trong xã hội được san bằng sau khi trải
qua một cơn đại biến như Trận Dịch Đen (khiến 200 triệu người chết vào tế kỷ
14) hay Đại Chiến (Thế Chiến Thứ Hai) tàn sát cả giới chủ lẫn người lao động. Vì
tài sản bị hủy diệt cho nên chỉ còn lao động, trí tuệ và lương bổng của từng cá
là những yếu tố chính để mỗi người tự vươn lên. Những người thành công sau đó lại
bắt đầu sở hữu tài sản. Trong khi lương bổng không thể chuyển nhượng từ cha
sang con thì tài sản lại trở thành gia tài nên lâu ngày tích tụ trở thành yếu tố
chính phân biệt giàu nghèo trong xã hội. Tài sản (nhà đất, cổ phiếu, v.v…) còn được
dùng làm Vốn Tư Bản (Capital) để đầu tư sinh lợi, và lợi tức từ tài sản có thể
tăng nhanh hơn lương bổng (thí dụ giá nhà hay cổ phiếu có thể nhảy vọt 20% trong
một năm trong khi lương chỉ tăng 5%). Một khi tài sản và lợi tức của xã hội tích
tụ vào trong tay một thiểu số ưu đải thì lương bổng của đa số dân chúng còn lại
không thể nào chạy theo kịp. Nói đơn giản nhà giàu ngày càng giàu.
Một thí dụ dễ hiểu là một gia đình có nhà trị giá 800 ngàn đô-la
ở Saigon để lại gia tài thì con tự động giàu, trong khi một thanh niên khác từ
quê lên học và làm việc dù tài giỏi bậc nào cũng không thể nào mơ mộng mua được
nhà ở thành phố nếu chỉ với đồng lương vài ngàn đô-la mỗi tháng.
Tài sản lại sản sinh ra quyền lực bóp méo nhà nước nhằm ưu đãi
thành phần chóp bu trong khi bỏ rơi đại đa số còn lại. Hố sâu giàu nghèo một
khi trở nên sâu rộng sẽ đe dọa đến nền dân chủ do quyền lực bị tập trung và dân
chúng bất mãn chống đối. Trở lại thí dụ ở Việt Nam có tiền thì cho con cái du học
lấy bằng đại học Hoa Kỳ trong khi thanh niên học giỏi ở dưới quê cố hết sức thì
cũng chỉ lấy được mãnh bằng kém giá trị trong nước. Cho nên “con vua thì lại làm
vua, con sãi ở chùa lại quét lá đa.” Một khi lớp người ăn trên ngồi trước thụ hưỡng
lợi tức của xã hội bằng thế lực và tài sản được hình thành – Piketty gọi đây là
“rent seekers” tạm so sánh với những đại điền chủ không đi cày ruộng mà vẫn hưỡng
lợi tức cao - thay vì bằng lao động và trí tuệ thì nền dân chủ lẫn hệ thống tư
bản đều bị khủng hoảng.
Cánh tả ở Mỹ gồm hai ứng cử viên Tổng Thống ông Bernie
Sander và bà Elizabeth Warren chủ trương đánh thuế tài sản (wealth tax) thay vì
chỉ thu thuế lợi tức (income tax) để san bằng khoảng cách giàu nghèo. Tiền thuế
được dùng đầu tư vào giáo dục, y tế và an sinh xã hội nhằm tạo cơ hội đồng đều
cho đa số dân chúng còn lại.
Điểm mạnh của cánh tả ở chổ đề cập đến vấn nạn mà cánh hữu
không hề nhắc đến tức tình trạng chênh lệch tài sản làm tăng khoảng cách giàu
nghèo trong xã hội, và nếu kéo dài sẽ đe đọa đến nền dân chủ một khi quyền lực
bị tập trung và dân chúng bất mãn nổi loạn. Hố sâu này còn đe dọa đến sức sống
của nền tư bản khi cá nhân thành công nhờ vào thế lực và tài sản thay vì trông
cậy vào lao động và trí tuệ của chính mình. Điểm yếu của cánh tả là chỉ đưa ra
giải pháp tái phân phối tài sản (wealth distribution) qua thuế má - tức là theo
kiểu xã hội chủ nghĩa - thay vì khuyến khích tạo ra tài sản (wealth creation) -
tức là tư bản chủ nghĩa. Thành quả xã hội như chiếc bánh kinh tế không cần phân
chia đồng đều mà phải tìm cách làm chiếc bánh nở to ra để mọi người có thêm phần
trong đó. Thuế má càng cao thì người tài không có động cơ thúc đẩy làm giàu để
tạo hàng triệu công ăn việc làm mới như trường hợp của các nhà tỷ phú Bill
Gates (Microsoft), Jeff Bezzo (Amazon), Mark Zuckerberg (Facebook). Tài sản thu
vào từ thuế má lại bị nhà nước tiêu xài phung phí khiến xã hội trở nên lười biến
và ỷ lại dựa vào bổng lộc như y tế miễn phí, giáo dục miễn phí, giữ trẻ miễn phí,
v.v… (cái gì cũng miễn phí thì dân chúng đừng có lo để nhà nước no) thay vì dùng
tiền thuế đầu tư thúc đẩy dân chúng làm việc cho tương lai. Cho nên trong mùa
tranh cử ứng viên nào đòi tăng thuế thì phải xem xét cẩn thận là tiền thuế để xài
bậy (tax and spend) hay đầu tư (tax and invest) có hiệu quả, vì các chính trị
gia chuyên mập mờ đánh lận con đen gọi tiêu xài là đầu tư.
Bài sau sẽ bàn về các yếu tố khách quan từ toàn cầu hóa khiến
hố sâu giàu nghèo tăng vọt.
No comments:
Post a Comment